پرورش هوش برای کودکان قبل از دبستان
فهرست مطالب:
شناخت روابط بر اساس شباهتها
شناخت روابط بر اساس اختلاف‌ها
ارتباط‌های منفی
حل مسئله از طریق مارپیچ‌ها (مازها)
تجسم فضایی و بازشناسی اشیا در موقعیت جدید
تکمیل اشکال ناقص
جایگزینی اشکال و الگوسازی
بازشناسی اشکال و جهات
ترتیب منفی و سری اشکال
سری اعداد (مفاهیم تصویری اعداد)
جایگزینی اجزاء و رابطه جزء و کل اشکال
شمارش مکعب‌ها
تشخیص جایگاه اشیاء بر اساس ترتیب منفی (حرکت)
بیان وقایع و تصویرخوانی
مقدمه:
بسیاری از پدران و مادران علاقه‌مندند که بیشترین تلاش را در جهت تربیت فرزندان خود و پرورش تواناییها و استعدادهای آنان به کار ببرند. بیشترین توجه پدران و مادران بویژه افراد تحصیلکرده، به پرورش هوش کودکان معطوف است.
زیرا هوش را برای موفقیت در تحصیل، شغل و سایر موقعیتهای مهم زندگی، عاملی تعیین کننده می‌دانند. والدین اغلب این سوال را مطرح می‌کنند که "هوش چیست و چگونه می‌توان آن را پرورش داد؟"
در پاسخ به بخش اول پرسش بالا می‌نوان گفت که روانشناسان هوش را مجموعه‌ای از استعدادها و تواناییهای آدمی برای برخورد درست با مسائل محیطی بویژه با موقعیتهای جدید می‌دانند. کودکی را در نظر بگیرید که برای نخستین باربا یک مسئله تازه روبرو شده است، مثلا می‌خواهد یک قطعه نان شیرینی را از روی میز بردارد، اما دست او به آن نمی‌رسد.
هرگاه او بتواند مناسبترین راه را برای دستیابی به هدف پیدا کند، می‌توان گفت که عملی هوشمندانه انجام داده است. این کودک برای حس چنین مسئله‌ای باید تجارب قبلی خود را به گونه‌ای ترکیب کند و از ترکیب کند و از ترکیب آنها راهی برای حل مسله بیابد.
توانایی کودک برای ترکیب تجارب قبلی و یافتن راه حل مسئله چیزی است که از آن به عنوان هوش می‌توان یاد کرد.
اکنون ممکن است این پرسش مطرح شود که "آیا این توانایی که آن را هوش می‌نامیم پدیده‌ای مادرزادی است یا ازراه تربیت و یادگیری حاصل شده است؟ ". حقیقت این است که زمینۀ اولیۀ این توانایی که اساسا با نظام عصبی کودک رابطه دارد، مادرزادی است. اما از قوه به فعل در آمدن این استعداد جز از راه آموزش و یادگیری امکان پذیر نیست. این حقیقت نیز مسلم شده است که تمامی کودکانی که با نظام عصبی، اعضای حسی و اندامهای سالم به دنیا آمده‌اند، درجات متفاوتی از استعدادهای بالقوه برای رشد و یادگیری را دارند. در این میان، ان دسته از کودکانی که از امکانات تربیتی غنی‌تر و مناسبتری برخوردارند خواهند توانست به سطوح بالاتری از رشد و تکامل هوشی برسند.
-برعکس هرگاه عوامل پرورشی کافی در اختیار کودک نباشد، هرچند از نظام عصبی، حواس و اندامهای سالم بر خوردار باشد، استعدادهای بالقوۀ او از رشد و تکامل باز می‌ماند. بنابراین، آنچه که در اصطلاح "هوش" نامیده می‌شود عمدتا بر اثر تربیت و آموزش رشد می‌کند.
اما در پاسخ این پرسش که "چگونه می‌توان هوش را پرورش داد؟" باید متذکر شد که هوش کودک تنها از راه فعالیتهای خود او، ضمن تجربه در محیط، دستکاری اشیاء و حل مسائل پرورش می‌یابد. کودک ذاتا عطشی سیری ناپذیر برای یادگیری دارد. این کشش برای یادگیری، او را همواره به سوی فعالیت و تلاش که اساسا برایش جنبۀ بازی دارد، سوق می‌دهد. برای کودک پیشذدبستانی (که کمتر از ۶ سال دارد)، بازی و یادگیری فعالیتی یک پارچه وجدایی ناپذیر است. او از طریق بازی دنیای بیرونی را وارسی و کشف می‌کند و بر اساس آن جهان ذهنی خود را می‌سازد و بدین ترتیب از هر تجربه دانشی می‌اندوزد.
کودک هر اندازه که یادگیرنده‌ای فعالتر باشد، بیشتر یاد می‌گیرد و هر قدر که بیشتر یاد می‌گیرد هوش او نیز بیشتر رشد می‌کند و هر اندازه که باهوشتر می‌شود، یادگیریهای او نیز فزونتر میذگردد و این دور در تمام مراحل رشد ادامه می‌یابد.
کودک این فعالیت تنها پاداشی را که انتظار دارد، ارضای کنجکاوی و یادگیری است.
بنابراین تمامی کودکان سالم به طور طبیعی در جهت پرورش هوش و استعدادهای خود تلاش می‌کنند و این موهبت خدادادی کار مربی و پدر و مادر آسان می‌کند. تنها وظیفه آنان این است که امکانات و وسایل لازم را برای اینکه کودک به فعالیت و تجربه بپردازد بایش فراهم کنند. وظیفه پدر و مادر و مربیان در پرورش هوش کودکان همین است و بس.
اینک، مجموعه‌ای که توسط دوست و همکار گرامی آقای منوچهر ترکمان با عنوان ؛ پرورش هوش برای کودکان" طراحی و تنظیم شده است، بی تردید گامی اساسی و سازنده در جهت فراهم کردن فرصت و تجربۀ مناسب برای کودکان می‌باشد. تنظیم این مجموعه که نتیجۀ تلاشهای استادانه و خلاق ایشان است، فرصتهای مناسبی را برای فعالیت و تجربۀ کودکان در جهت پرورش استعدادهای ذهنی‌شان فراهم می‌کند. این مجموعه از ویزگیهایی برخوردار است که همگی در جهت پرورش ذهنی کودکان کارساز خواهد بود:
۱.بسیاری از عوامل اساسی هوش مانند سرعت ادراک(درک شباهتها و تفاوتها)، درک عددی، تجسم فضایی، استدلال و ... در بخشهای مختلف این مجموعه به دقت طرح‌ریزی شده است.
۲.مسائل مطرح شده در این مجموعه برای کودک جنبه‌بازی و سرگرمی دارد که به طور طبیعی علاقۀ او را به خود جلب میذکند.
۳.کودک در انجام تمرینهای مطرح شده در هر بخش، نقش فعالی خواهد داشت. او علاوه بر یافتن پاسخ هر مسئله، با پرداختن به رنگآمیزی، کشیدن خط در داخل مازها و سایر فعالیتهای عملی، ضمن لذت بردن از این فعالیتها، مهارتهای حرکتی و هماهنگی چشم و دست را نیز پرورش خواهد داد.
۴.مسائل مطرح شده در این مجموعه، اغلب با فرهنگ جامعه و محیط آشنای کودک در ارتباط است و در عین حال از تنوع لازم که برانگیزنده رغبت کودکان است برخوردار است.
-اولیا و مربیان محترم توجه دارند که این مجموعه به عنوان وسیله‌ای برای اندازه‌گیری هوش کودکان ساخته نشده است. بنابراین از روی عملکرد کودکان در رابطه با مساسل این مجموعه نمی‌توان سطح هوش آنان را تعیین کرد.
در پایان توفیق این دوست ارجمند را در انجام اینگونه مطالعات ارزنده و تهیه و تدوین دیگر اثرهای ارزشمند در جهت رشد استعدادهای کودکان ایرانی که آینده سازان این کشورند آرزومندم.
حسن پاشا شریفی
پشت جلد:
کودک هر اندازه که یادگیرنده‌ای فعالتر باشد بیشتر یاد می‌گیرد و هر قدر که بیشتر یاد می‌گیرد هوش او نیز بیشتر رشد می‌کند.
این کتاب گامی اساسی و سازنده در جهت فراهم کردن فرصت و تجربه مناسب برای یادگیری بیشتر کودکان است.